Indien een man en een vrouw ongehuwd samenwonen en zij krijgen samen kinderen, dan geeft deze situatie een aantal verschillen ten opzichte van de situatie van gehuwden (lees telkens ook: geregistreerde partners) die kinderen krijgen. Deze verschillen en de bijbehorende begrippen zullen hierna worden toegelicht. Met het oog op de leesbaarheid is dit artikel beperkt tot de relatie van een man en een vrouw, maar mochten er vragen zijn over het onderstaande in relatie tot personen van gelijk geslacht, of van een ouder en een niet-ouder, neem dan gerust contact op.

Juridisch ouderschap

Het juridische ouderschap betreft de juridische band tussen een ouder en een kind. Het zijn van juridisch ouder brengt verschillende rechten en verplichtingen met zich mee, zoals het recht en de plicht tot omgang met het kind, de verplichting tot het betalen van een onderhoudsbijdrage en het recht op informatie en consultatie met betrekking tot het kind. Daarnaast heeft het zijn van juridisch ouder erfrechtelijke gevolgen; het kind wordt aangemerkt als nabestaande van de juridisch ouder.

Indien een kind wordt geboren tijdens het huwelijk van een man en een vrouw, hoeft het kind niet door de vader te worden erkend.  De vrouw is altijd automatisch juridisch ouder en de man is door de geboorte binnen het huwelijk ook van rechtswege juridisch ouder van het kind. Indien een kind wordt geboren uit een relatie van een ongehuwde man en vrouw, ontstaat het juridisch ouderschap voor de vader niet van rechtswege. Indien de vader als juridisch ouder wil worden aangemerkt, dient hij het kind te erkennen. Dit kan plaatsvinden tijdens de aangifte van de geboorte, maar kan ook al voordat het kind wordt geboren. Van belang is dat voor erkenning wel toestemming nodig is van de moeder van het kind.

Er zijn ook situaties waarin een kind wordt geboren buiten het huwelijk en de moeder niet wenst in te stemmen met erkenning door de vader van het kind. In dat geval komt er meer kijken bij het ontstaan van een juridische band tussen het kind en de vader. De rechter kan bij het ontbreken van toestemming van de moeder van een kind dat nog niet de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt vervangende toestemming geven voor erkenning. Wil de rechter deze toestemming verlenen, dan moet de persoon die om vervangende toestemming voor erkenning van het kind verzoekt:

• de verwekker van het kind zijn, of;
• de biologische vader van het kind zijn, die niet de verwekker van het kind is (bijvoorbeeld een donor) en die in een nauwe persoonlijke betrekking tot het kind staat.

De rechter kan het verzoek om vervangende toestemming afwijzen indien de belangen van de moeder bij een ongestoorde verhouding met het kind door de vervangende toestemming van de erkenning worden geschaad, dan wel de sociaal psychologische en emotionele ontwikkeling van het kind in het gedrang komt.

Ouderlijk gezag

Het ouderlijk gezag omvat meer dan het juridisch ouderschap. Degene die ouderlijk gezag over het kind heeft, heeft de plicht en het recht zijn minderjarige kind te verzorgen en op te voeden, waaronder mede wordt verstaan de zorg en verantwoordelijkheid voor het geestelijk en lichamelijk welzijn en de veiligheid van het kind, alsmede het bevorderen van de ontwikkeling van zijn persoonlijkheid. Ook omvat het ouderlijk gezag de plicht om de ontwikkeling van de banden van het kind met de andere ouder te bevorderen en omvat het ouderlijk gezag het beheer van het geld en de spullen van het kind. De gezagsouder(s) vertegenwoordigen bovendien het kind.

Indien een kind wordt geboren tijdens een huwelijk van een man en een vrouw, hebben beide partijen van rechtswege het ouderlijk gezag (en loopt dit na een echtscheiding in beginsel door). In het geval van een huwelijk geen sprake is (geweest), heeft de moeder wel automatisch het gezag, maar de vader niet. Voorheen was het zo dat de ouders dan samen het gezamenlijk gezag aan moesten laten tekenen in het gezagsregister. Sinds 1 januari 2023 is de wet gewijzigd, waardoor een vader bij de erkenning van het kind automatisch met het gezag wordt belast.

Indien een kind voor 1 januari 2023 is geboren en de vader heeft het kind alleen erkend, ofwel de ouders hebben er bij de erkenning van het kind expliciet voor gekozen om niet ook gezamenlijk het gezag uit te gaan voeren, dan dient de vader van het kind nog een extra stap te zetten om samen met de moeder met het ouderlijk gezag te worden belast. Ouders kunnen dit gezamenlijk bewerkstellingen door zelf (zonder advocaat) een verzoek in te dienen via de website van de Rechtspraak, waar zij door middel van het inloggen met hun DigiD het verzoek tot aantekening van het gezamenlijk ouderlijk gezag in het gezagsregister kunnen indienen.

Indien het gezamenlijk gezag niet tot stand kan komen door middel van zo’n aantekening in het gezagsregister, dan kan de vader die het kind wel heeft erkend de rechter verzoeken om beide ouders voortaan te belasten met het gezamenlijk gezag. Zo’n verzoek kan wel enkel door tussenkomst van een advocaat worden ingediend. Het uitgangspunt is dat de ouders het gezamenlijk gezag hebben over een kind en een verzoek hiertoe wordt alleen afgewezen indien sprake is van een onaanvaardbaar risico dat het kind klem of verloren zou raken tussen de ouders en niet te verwachten is dat hierin binnen afzienbare tijd voldoende verbetering zou komen, of omdat afwijzing anderszins in het belang van het kind noodzakelijk is. Indien het contact tussen ouders moeizaam verloopt, hoeft dat geen reden te zijn om het verzoek af te wijzen. Indien sprake is van ernstige communicatieproblemen tussen de ouders, zij grote verschillen van inzicht hebben over wat het beste is voor de minderjarige en daarin geen zicht is op verbetering, kan een verzoek tot gezamenlijk gezag soms wel worden afgewezen. Immers, indien sprake is van gezamenlijk gezag zullen ouders samen beslissingen moeten nemen over het kind en indien de verhoudingen tussen de ouders dusdanig slecht zijn dat het kind daardoor ‘klem of verloren’ dreigt te raken, zal de rechter het verzoek afwijzen.

Heeft u te maken met een situatie waarin u vervangende toestemming wenst te verkrijgen tot erkenning, u wenst te worden belast met het gezamenlijk ouderlijk gezag, of u zit als moeder in de situatie dat u dit juist wil tegenhouden, neem dan vrijblijvend contact met ons op via info@boevefamilierecht.nl of 026-3823114.